Dünyada ve ülkemizde endüstrinin gelişmesiyle ısıtma ve soğutma sulu sistemleri işletmelerin vazgeçilmez bir parçası haline gelmiştir. Sistemlerin kışır, korozyon ve mikrobiyolojik oluşumlara karşı önlem almak, bakım ve işletme masraflarını azaltmak için en etkili koruyucu yöntem su şartlandırmadır.
Mekanik tesisatlarda akışkan olarak suyun kullanılması suyun yapısına özgü olarak bazı riskleri de ortaya çıkarmaktadır. Su, içinde bulunduğu mekanik yapı ile sahip olduğu fiziksel/kimyasal koşullara bağlı olarak korozyon ya da çökelti oluşturma arasında salınım yapmaktadır.
Bu oluşum mekanik bölümlerin yararlı ömürlerini kısıtlamakta, aynı zamanda enerji, su, işgücü maliyetlerini etkilemektedir. Kimyasal su şartlandırma programları ile ekonomik faydanın yanında insan sağlığına zarar verebilecek maddelerin de giderilmesi sağlanmaktadır.
Bir yapıda ortalama tesisat masrafı toplam masrafın %10-15 kadarını kapsamaktadır, tesisatın ön görülen kullanım süresi ise amortisman süresidir.
Tesisatta kontroller yapılmazsa kısa zamanda sorunlar meydana gelebilir, işletim masrafları artabilir ve öngörülen amortisman süreside kısalacaktır.
Tesisatta oluşabilecek sorunlara karşı önlemler önceden alınırsa işletme maliyetleri çok daha azalabilir, öngörülen amortisman süresi artacaktır.
Tesisatı korumak için yapılan yatırımlar; oluşabilecek arızalar için harcanan maliyet masraflarının yanında çok az bir miktarı oluşturmaktadır.
Su şartlandırma programlarında kullanılan kimyasalların sisteme uyumluluğunun yanı sıra düzenli takip programı ile desteklenmesi de çok önemlidir. Takip programları ile sistemler hem fiziksel hem de kimyasal analiz yöntemleri ile kontrol edilmelidir. Aynı zamanda sistem çalışma programları; sayaç notları, çalışma saatleri, çizelge olarak tutulmalıdır. Unutmamak lazım ki ölçülemeyen hiçbir değer iyileştirilemez.
Su şartlandırma firmalarının sistemi kontrol edebilmesi ve uygulayacağı programın niteliğinin artması için proje safhasında dahil edilmesi önemlidir. Su şartlandırma programları zamandan, paradan, iş gücü ve enerjiden tasarruf sağlayacak önlemler sunmaktadır. lsıtma soğutma sistemleri, buhar, kullanım suyu sistemleri suyun en fazla kullanıldığı mekanik sistemlerdir. Bu sistemlerde suyun korozyon, kireç ve mikrobiyolojik oluşum özelliklerinin kontrol altında tutulması, sistemlerin yararlı ömürlerinin uzun olmasını sağlayacağı gibi enerji maliyetlerinin artmasını da önleyecektir.
Kapalı Devre Sistemleri (Merkezi Isıtma, Soğutma, Chiller ve Kondenser Tesisatları)
Kapalı bir devre devri daim bir devre olup, içindeki su sadece kalori transferine yarar. Kapalı devrede su hiçbir buharlaşmaya ve konsantrasyon değişmesine maruz kalmaz. Bu yüzden konsantrasyonu ayarlamak için blöf yapılmaz. Teorik olarak ihmal edilebilir boyutta destek suyuna ihtiyaç vardır. Su ilaveleri, genellikle, kaçak problemlerinden, kontrol harici su almalardan, tamirat gibi durumlardan ileri gelen eksilmelerden olur. Kapalı bir devrede daha ziyade kaliteli ve şartlandırılmış su gerekir.
Kapalı devrelerde karşılaşılan en önemli konular; korozyon, mikrobiolijik oluşum, çamurlaşmadır.
Kapalı devrelerde korozyon oluşumu; düşük pH, çözünmüş gazlar(oksijen, karbondioksit), depozit altı korozyonu, galvanik korozyon, erozyon korozyonu, mikrobiyolojik üreme gibi nedenlerden oluşabilir.
Montaj esnasında oluşabilecek kirlilikler de sisteme zarar verecektir. Bu kirlilikler sistem işletmeye alındığında sirkülasyon ile eşanjör, pompa veya serpantinlere taşınarak depozit oluşumuna ve akış düzensizliklerine sebebiyet verecektir. Depozitler, hem ısı transferini yavaşlatacak, hem de korozyon riskini arttıracaktır. lsı transfer etkisinin azalması enerji maliyetlerinin de artmasına sebebiyet verecektir. Bütün bu faktörlerin ortadan kaldırılması veya minimize edilmesi için sistemin montaj aşamasından itibaren uygun kimyasal temizlik ve koruma yöntemleri ile kontrol altında tutulması sistemin yararlı ömrünün uzun olması açısından önemlidir.
Merkezi Isıtma, Soğutma (Chiller ve Kondenser) Tesisatlarında Olası Sorunlar Nelerdir?
a) Korozyon : Kapalı devre sistemleri su şartlandırma uygulamalarında amaç korozyonun minimize edilmesidir. Bu amaçla metal yüzeyi pasivize edecek korozyon inhibitörleri uygulanır. Böylece su içinde oksijenin neden olabileceği sorunları en aza indirmek ve pH değeri tamponlanarak istenen aralığa getirmek hedeflenir.
Kapalı bir devrenin suyu devamlı olarak oksijenle doymuş durumda olmadığından korozyon probleminin küçük olduğu düşünülebilir. Uygulamada oksijen sık ve hafif miktarda olduğu için en sıcak noktalarda derinlemesine oyuklar halinde korozyon olur. Ayrıca kapalı devrelerde farklı metallerin sebep olduğu galvanik korozyona da rastlanır.
Oksijenin sistemden atılması için sistemde hava oluşmasına imkân vermemek gereklidir. Ayrıca kullanılan inhibitör kimyasallar, su ile metal arasındaki teması keserek sudaki oksijenin sisteme verebileceği zararların önüne geçebilir.
Molibdat bazlı ürünümüz olan #CK-42 (#korozyon ‘u engellemek için kullanılan #inhibitör); tesisata metal yüzeye etki ederek moleküler boyutta bir film tabakası oluşturmakta ve su ile metal arasındaki elektron geçişine engel olmaktadır, su içerisinde bulunan oksijeni harcamakta ve böylece korozyona karşı metal yüzeyleri korumaktadır. İçerdiği dispersantlar yardımı ile çökelti oluşmasını önlemektedir.
CK-42 kullanımı ile merkezi #Isıtma, #Soğutma (#Chiller ve #Kondenser) Tesisatlarında korozyona karşı tam koruma sağlamaktadır.
b) Kışır Oluşumu: Kalsiyum ve magnezyum bazlı kireç taşlarının oluşumunu önlemek için destek suyu mutlaka yumuşatılmalıdır. Kışır problemi ve bunun sonucu olan enerji kayıpları ihmal edilemez boyutlarda olduğu için gerekli önlemlerin alınması zorunludur. Bu amaçla yapılacak işlemler şu şekildedir:
a) Oluşmuş kışırın kimyasal temizliği: İşletmenin çalışmaya başlaması ile gerekli tedbirler alınmamış ya da eksik ıslah sistemi sonucu kışır oluşmuştur. Yapılacak temizlik işlemi tüm ısı transfer yüzeylerinde homojen bir şekilde gerçekleştirilmelidir. Mekanik temizlik işleminin tüm ünitelerde uygulanması mümkün değildir. Bu nedenle işlemin kimyasal metot ile yapılması zorunludur. Yapılacak kimyasal temizlik işleminde oluşmuş kışırın yapısı, sistemin özellikleri dikkate alınmalı, uygulamada sistemdeki metallerin zarar görmemesine dikkat edilmelidir.
b) Sistemin yeni olması veya sistemin kimyasal temizlik işlemi ile temizlenmiş olması halinde gerekli önlemlerin alınması ile sistemde kışır oluşumu önlenmelidir (yumuşatma + kimyasal şartlandırma + filtrasyon uygulamaları).
b) Mikro Biyolojik Oluşum: Kapalı devre sistemlerinde oluşabilecek sorunlardan biriside mikrobiyolojik oluşumdur, kullanılacak kimyasalın seçimi korozyon inhibitörüne ve pH seviyesine bağlıdır. Nitrit içerikli inhibitörlerde oksitleyici bioistler kullanılmaz. Glutaraldehid ve izotiazolon en yaygın kullanılan bioistlerdir.
Merkezi Isıtma, Soğutma (Chiller ve Kondenser) Tesisatlarında Uygulanabilecek Koruma Yöntemleri
1. Su Yumuşatma Sistemleri (Ön Şartlandırma)
Bu uygulamada amaç, ilk dolumda veya takviye su ihtiyacı olan durumlarda tesisata düşük sertlik değerinde yumuşak suyun beslenmesidir. Şebeke suyu veya kuyu suyu ile dolum yapılan tesisatlarda sıcaklığın da etkisi ile sudaki mineraller çökelti oluşturur ve kireç tabakasına sebep olur. Bu da sistemde ciddi enerji kayıplarına sebep olur.
Sistem kapasitesi seçiminde devrenin toplam hacmi ve ne kadar süre içinde dolum yapılması gerektiği önemlidir. Ayrıca sistemin önünde veya arasında yapılması planlanan transfer veya rezerv depo uygulamaları kapasiteyi etkiler. Genel uygulamalarda tüm tesisatın en fazla 1 günde dolumu yapılacak ve doğrudan hat üzerine monte edilecek şekilde seçimler yapılır.
2. Kimyasal Koruma Uygulamaları (Kimyasal Şartlandırma)
Bu uygulamada amaç, suyun metale verebileceği zararlı etkilerin (özellikle korozyon) önüne geçmektir. Kimyasal metal ile suyun temasını keserek istenen etkiyi gösterir.
Uygulamalardan önce tesisattaki sudan numune alınarak su değerleri uygunluğu kontrol edilmelidir. Sonrasında tesisattaki toplam su hacmine göre uygun miktarda koruyucu kimyasal dozajlaması yapılarak sistem devreye alınır. Tam sirkülasyon sağlandıktan sonra tekrardan su numunesi alınıp değerlerin istenen aralığa gelip gelmediği ve kimyasal miktarı kontrol edilir. Uygunluk sağlandıktan sonra sistem kontrol amaçlı belirli aralıklarda yeniden numunelerle test edilmelidir. Değerlerde bir uygunsuzluk tespit edilirse hızlı bir şekilde önlemleri alınmalıdır.
#Chiller Tesisatında #CK-42 #Korozyonİnhibitörü (#KorumaKimyasalı) Uygulaması
CEMKİMSAN KİMYA olarak geliştirdiğimiz ve fabrikamızda ürettiğimiz kapalı tesisat şartlandırma ürünlerimizden bazıları;
CK-42 (Kapalı devre ısıtma ve soğutma sistemlerinde korozyon önleyici)
CK-13 (Kapalı devre ısıtma ve soğutma sistemlerinde korozyon önleyici)
CK-9316 (Kapalı devre ısıtma ve soğutma sistemlerinde korozyon önleyici – sarı metallere uygun)
C-BIOCIDE 900 (Kapalı devre ısıtma ve soğutma sistemlerinde biyosit)
3. Filtrasyon Uygulamaları
Tesisatta dolaşan suyun belirli bulanıklık seviyesinin altında olması gerekir. Zaman içinde tesisat içinde tortu oluşumları ve fiziksel kirlilikler gözlenir. Oluşan bu tortular sıcaklık değişimleri etkisiyle kabuk oluşumlarına, çökmelere sebep olur. Aşağıda filtre edilmeyen bir sistemde biriken tortu görülür. Suyun sirkülasyon hattında bu tortular filtrelenerek içeride devamlı temiz suyun dolaşması hedeflenir. Bu amaçla sistem üzerinde pislik tutucular hariç ayrı filtrasyon uygulaması olması gerekir.
İşletmecilerin yapması gereken kontroller:
Tesisattaki suyun basınçları kontrol edilip herhangi bir düşüş, su eksilme durumu kontrol edilmeli, eksilen miktarda su yumuşak su hattından doldurulmalıdır.
Eksilen su tamamlandıktan sonra suyun kimyasal parametreleri periyodik olarak ölçülmeli (sertlik, pH, iletkenlik, etken koruma kimyasal oranı) buna göre suyu istenen değerlere çekmek için eksik miktar kadar kimyasal uygulama yenilenmelidir.
Sistemlere eklenen antifrizler zamanla suyun değerlerini değiştirir. Uygulamadan önce mutlaka su şartlandırma uygulamaları firmalarından destek alınmalıdır.
Kaynak:
CEMKİMSAN KİMYA Ders Notları.
TMMOB Kimya Mühendisleri Odası Su El Kitabı
http://mmoizmir.org/wp-content/uploads/2016/03/mekaniktesisat1.pdf
https://www.cemkimsan.com.tr/post/kapal%C4%B1-devre-%C4%B1s%C4%B1tma-so%C4%9Futma-sistemleri